پزشکی هسته ای یکی از تخصص های پزشکی می باشد که در آن از مقادیر بسیار اندک مواد رادیو اکتیو، جهت امور تشخیصی و یا درمانی مورد استفاده قرار می گیرند. بطور کلی در اسکن های هسته ای، عملکرد اعضاء بدن مورد مطالعه قرار می گیرند.
در اسکن های هسته ای ، از مقادیراستاندارد و خیلی کم رادیواکتیو استفاده می گردد، بنابراین میزان اندکی اشعه به بیمار وارد می شود. با این وجود این مقدار اشعه در حد استانداردی است که توسط سازمانهای بین المللی تعیین شده است و لذا هیچ خطری برای بیمار ندارد.
بر خلاف دستگاه های اشعه X یا سی تی اسکن، دستگاه مورد استفاده در اسکن های هسته ای فاقد هر گونه اشعه ای بوده و این بدن بیمار است که محتوی مقادیر اندکی از اشعه می باشد. توصیه برای رعایت فاصله با اطرافیان (بویژه خانمهای باردار و اطفال) برای مدتی کوتاه یا تخلیه مکرر مثانه جهت کاهش پرتودهی به سایر نزدیکان و یا خود بیمار به همین دلیل می باشد.
میزان اشعه داده شده در این دسته از اسکن ها بسیار ناچیز و در حد استاندارد تعیین شده توسط سازمانهای بین المللی می باشد. از طرفی داروهای مورد استفاده هیچ گونه اثر حساسیتی خطرناک و یا آسیب به کلیه ندارند. لذا در بیماران (حتی در مبتلایان به بیماری های کلیوی) می توان این دسته از اسکن ها را به راحتی انجام داد.
ابتدا بیمار بر روی تخت دستگاه به پشت دراز میکشد. از او خواسته میشود که در حین انجام تست بیحرکت باشد. سپس دتکتور یا اسکنر دستگاه بر روی قسمتی از بدن که قصد اندازه گیری تراکم استخوان آن را دارند قرار گرفته و یک منبع اشعه ایکس پرتو را به سمت استخوان هدف می تاباند. این استخوان معمولا ستون مهره کمر یا مفصل ران در ناحیه لگن یا مچ دست است. این استخوان ها محل هایی هستند که بیش از بقیه استخوان ها بر اثر پوکی استخوان دچار شکستگی میشوند. سنجش تراکم حدود ۱۵ دقیقه به طول مینجامد.
رایج ترین روش اندازه گیری تراکم استخوان استفاده از روش DEXA است که مخفف عبارتDual Energy X-ray Absorptiometry است. روشی است که از اشعه ایکس برای سنجش تراکم استخوان استفاده میکند. در این روش از دو منبع، اشعه ایکس به سمت استخوانی که قصد سنجش تراکم آن را دارند فرستاده میشود. مقداری از اشعه توسط استخوان جذب شده و مقداری از آن از استخوان عبور کرده و از سمت دیگر بدن خارج میشود. مقدار هر کدام از این دو اشعه بعد از خروج از بدن توسط یک گیرنده اندازه گیری میشود. هرچه تراکم استخوانی بیشتر باشد ( به این معنی که خلل و فرج و فضاهای خای ریز داخل استخوان کمتر باشند) مقدار بیشتری از اشعه ایکس را جذب کرده و اجازه عبور اشعه کمتری را میدهد و مقدار اشعه کمتری به گیرنده میرسد.
مگر در مواردیکه پزشک معالج توصیه به انجام اسکن داشته باشد، بهتر است انجام اسکن تا پایان دوره بارداری به تعویق افتد. همچنین جهت ماداران شیرده، بسته به نوع اسکن ممکن است نیاز به قطع شیردهی بمدت کوتاهی وجود داشته باشد.
آشامیدن آب و دفع مکرر ادرار از راهکارهایی که میتوان پس از آزمونهای پزشکی هسته ای برای کاهش پرتوگیری بکار بست.
آزمایش های پزشکی هسته ای برای خانم های در سنین باروری در کل دوره ماهیانه قابل اجرا می باشد مگر آنکه یک دوره قاعدگی فرد به تاخیر افتاده باشد که در این صورت باید فرد را باردار تلقی نمود مگر آنکه عدم بارداری به اثبات برسد.
بله . باتوجه به این که هر اسکن به داروی خاصی احتیاج دارد که باید از قبل آماده سازی شود و بعلاوه با توجه به زمانبر بودن مطالعات گرفتن وقت قبلی الزامی است.
برای انجام اسکن قلب، اسکن کیسه صفرا و اسکن کلیه با کاپتوپریل نیاز به آمادگی وبعلاوه توضیح شفاهی هم در هنگام وقت گرفتن داده می شود. سایر اسکن ها احتیاج به آمادگی خاصی ندارند.
خیر. خوردن مایعات دفع دارو را در اسکن های استخوان و کلیه تسریع می کند.
خیر. هیچ نیازی به بیرون آوردن لباس ها نیست.
خیر. مقدار تزریق پرتودارو بسیار کم و برمبنای استانداردهای توصیه شده جهانی است و بهیچوجه خطری ایجاد نمی کند.
بله. در خانمهای حامله روشهای پرتونگاری به هر شکل ممنوع است . ما همیشه از خانمهایی که در سنین باروری قرار دارند ابتدا سوال کرده و سپس اعلامیه کتبی دال بر اطمینان از عدم حاملگی می گیریم. در صورتیکه خانمی مشکوک به حاملگی باشد ابتدا باید تست آزمایشگاهی انجام داده و در صورت رد حاملگی اسکن او انجام شود.
خیر. میزان پرتوداروی تزریقی برای هرکودک بسیار کم بوده و طبق استانداردهای جهانی است. این مقدار مطلقا خطری ندارد.
خیر. پرتوداروها و کیت هایی که در پزشکی هسته ای استفاده میشوند حساسیت ایجاد نمی کنند و تاکنون در هیچ جای دنیا چنین موردی گزارش نشده است.
بلی. علیرغم این که مواد پرتوزای در حد اقل مجاز تزریق میشوند و حتی بسیاری از کودکان هم تحت انجام اسکن پزشکی هسته ای قرار می گیرند ولی بر طبق مقررات و به منظور حذف پرتوگیری بی مورد به تمامی بیماران توصیه می شود که تا ۲۴ ساعت بعد از انجام اسکن کودکان خردسال را بغل نکرده و از خانمهای حامله فاصله بگیرند. حفظ فاصله حدود یک متر با سایرین کافی است. این زمان در مورد اسکن گالیوم طولانی تر است.
بله. پرتوگیری جزئی برای افرادی که برای مدت کوتاهی و بطور اتفاقی در معرض اشعه قرار میگیرند کاملا بی اهمیت و قابل صرفنظر است.
خیر. تا ۲۴ ساعت بعداز اسکن شیردادن ممنوع است چراکه پرتوداروی تزریقی وارد شیر مادر می شود. در این فاصله میتوان شیر از قبل دوشیده در یخچال را استفاده کرد و یا شیرخشک بکار برد.
هرکدام از روشهای فوق اطلاعات خاصی در مورد عضو و بیماری به پزشک معالج میدهند و گاهی برای تشخیص قطعی و نهایی باید نتیجه همه را کنار هم گذاشت.
حتی الامکان سعی میشود تا جواب اسکن را در روز مراجعه به بیمار بدهیم ولی گاهی اوقات بعلت مشکلات تکنیکی و یا جهت بررسی بیشتر ممکن است جواب با قدری تاخیردر حدود یکی دوروز بعد داده شود.
دفتر آیت اله جعفر سبحانی: تزریق آمپول به نوع آن بستگی دارد. تزریق آمپول های مغذی روزه را باطل میکند و غیر غذلیی و دارویی باشد روزه باطل نمی شود.
دفتر آیت اله نوری همدانی : تزریق هیچ نوع آمپولی را برای روزه دار موجب باطل شدن روزه نمی داند.
دفتر آیت اله وحید خراسانی : تزریق آمپول داروی و غذایی برای روزه دار بلامانع است اما حکم تزریق سرم برای روزه دار احتیاط واجب است.
دفتر آیت اله فاضل لنکرانی و دفتر آیت اله صافی : مستحب آن است که از استعمال آمپول و سرم خوددادری کند اما اگر لازم شد و تزریق کرد روزه اش باطل نمی شود.
پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری : احتیاط واجب آن است که روزه دار از استعمال آمپول های مقوی و یا مغذی که به رگ تزریق می شود و یا انواع سرم ها خودداری کند ولی تزریق آمپول برای بی حس کردن و نیز دارو گذاشتن بر زخم و جراحت ها اشکال ندارد.
با توجه به اینکه در بخش پزشکی هسته ای ماده مقوی یا سرم به بیمار تزریق نمی شود طبق نظر اکثریت مراجع تقلید انجام انواع اسکن های پزشکی هسته ای موجب ابطال روزه نمی شود.
به طور کلی آلرژی به مواد رادیواکتیو وجود ندارد. در موارد بسیار نادر که آلرژی ممکن است به علت مصرف داروهای غیر رادیواکتیو ایجاد شود به بخش پزشکی هسته ای اطلاع دهید. بهتر آن است که قبل از شروع تست، به تکنولوژیست پزشکی هسته ای اطلاع دهید.
اکثر مواد رادیواکتیو تا روز بعد از انجام اسکن کاملاً از بدن پاک میشوند.
به جز در موارد استثناء که برای درمان بیماران سرطانی استفاده میشود که آن هم بیمار ۳ روز بستری می‌گردد در بقیه موارد هیچ خطری متوجه اطرافیان نیست.
به طور کلی احتیاطات خاصی لازم نیست ولی بهتر است از تماس بسیار نزدیک برای طولانی مدت به خصوص بچه‌ها و خانمهای باردار فقط در ۲۴ ساعت اول بعد از اسکن پرهیز کنیم پس برای خود یک محیط جداگانه ( ایزوله ) درست نکنید. تأکید می شود لازم به دوری اطرافیان و یا فرستادن آنها به منازل اقوام وآشنایان نیست. تماس طولانی مدت تا روز بعد از انجام تست بهتر است در فاصله ۱-۲ متری باشد. تماس کوتاه مثل خوش و بش کردن یا بوسیدن بچه ها موردی ندارد.
مقدار بسیار ناچیز مواد رادیواکتیو به مولکول‌های بدن وصل میشوند و به داخل ارگانی که مدّ نظر برای تصویربرداری است فرستاده میشوند. امواج دریافتی از بافت مورد نظر توسط دوربین گاما جذب شده و توسط کامپیوترها پردازش می‌گردد و در نهایت تصاویر عملکردی ایجاد می‌گردد.
چون در پزشکی هسته‌ای دقیقاً سیستم عملکردی بدن دنبا ل میشود پس در عمل بعد از تزریق مواد تا جذب در بدن بسته به نوع ماده و بافت مورد نظر در بدن، میزان تجمع در ارگان خاص متفاوت است. مثلاً در اسکن قلب در هر مرحله بعد از تزریق ۱/۵ ساعت به طول می‌انجامد که ماده رادیواکتیو به خوبی جذب قلب شود و سپس تصویربرداری شروع گردد. همکاران پزشکی هسته‌ای تعداد ساعات کلی را خدمت شما در موقع پذیرش می‌گویند و گرنه در عمل، دو مرحله تزریق هر کدام ۴ دقیقه و دو مرحله تصویربرداری هر کدام ۱۰ دقیقه (در کل کمتر از ۳۰ دقیقه) معطلی ندارد. در اسکن استخوان از لحظه تزریق باید ۳ ساعت صبر کرد و بعد ۱۰ دقیقه تصویربرداری کرد. در این مدت بیمار با اجازه همکاران پزشکی هسته‌ای میتواند به بیرون از بخش بروند.
اسکن قلب ۲ مرحله استرس و استراحت دارد. در مرحله استرس به قلب بیمار یا با داروی غیررادیواکتیو ( آمپول زرد رنگ ) و یا با تست ورزش، فشار وارد می‌کنیم و از قلب بیمار تحت فشار عکس می‌گیریم و سپس ۲-۳ ساعت بعد از آن در مرحله بدون هرگونه فشاری ( استراحت ) عکس می‌گیریم و سپس این دو عکس را مقایسه می‌کنیم. به طور کلی انجام اسکن قلب چه با استرس دارو و یا تست ورزش خطری ندارد.
معمولاً از طریق سیستم وریدی یا سیاهرگ وارد بدن بیمار میشود اگرچه بعضی مواقع از راه خوردن هم وارد بدن بیمار می‌گردد
خیر، اینها دو ترکیب متفاوت هستند. در استفاده از مواد رادیواکتیو، هیچگونه آلرژی دیده نمی‌شود ولی در مواد حاجب در رادیولوزی نیاز به مراقبت جهت این مهم وجود دارد.
خیر، این مورد منتفی است و آلرژی ایجاد نمی‌شود
در کل، در اسکن‌های پزشکی هسته‌ای مقادیر بسیار ناچیز مواد رادیواکتیو استفاده می‌گردد به طوری که بعضی از اسکن‌های پزشکی هسته‌ای مثل اسکن مثانه برای برگشت ادرار ۵۰ برابر کمتر از تست مشابه در بخش رادیولوژی به مریض اشعه می‌رساند. درکل حتی در اسکن پزشکی هسته‌ای با استفاده از بیشترین مقدار ماده رادیواکتیو، از انجام یک سی تی اسکن معمولی به بدن بیمار کمتر اشعه می‌رساند پس نکند که نام هسته‌ای شما را نگران کند.با توجه به موارد فوق، انجام اسکن های متعدد در یک بازه زمانی خاص موردی ندارد.
اغلب اوقات جواب اسکن شما در همان روز آماده می‌گردد ( عصر همان روز ) و شما بهتر است تا ۱-۲ روز بعد جواب را به پزشک معالجتان نشان دهید و جواب از پزشک معالج خود جویا شوید و از اینکه از همکاران ما درباره پاسخ خود سوال نمی فرمایید کمال تشکر و قدردانی را داریم.
نکته مهم این که در روز انجام اسکن یا گرفتن جواب، تمامی مدارک در رابطه با بیماری خود را برای ما بیاورید. عکس‌های قبلی مثل سی تی اسکن، سونوگرافی، عکس ساده و … فراموش نشود.
در بخش پزشکی هسته‌ای برخلاف MRI ، موردی ندارد البته در صورتی که پروتز در بدنتان استفاده شده، بهتر است جهت تصویربرداری با دقت بیشتر به تکنولوژیست اطلاع دهید.
با توجه به مقادیر بسیار ناچیز مواد رادیو اکتیو مورد استفاده در پزشکی هسته‌ای به هیچ وجه مشکلی ایجاد نمی‌شود و ضمناً تا به حال هم هیچ موردی گزارش نگردیده است.
ابداع رشته جوان پزشکی هسته‌ای در کنار دیگر روش‌ها به دلیل این بود که دیگر تست‌ها بیشتر آناتومی و کالبد بافت یا ارگان را نشان میدهند ولی پزشکی هسته‌ای بیشتر عملکرد و فیزیولوژی ارگان را نشان میدهد. درکل این تست‌ها مکمل یکدیگر هستند و جای یکدیگر را نمی‌گیرند. مثلاً آنژیوگرافی، عروق قلب را نشان میدهد ولی اسکن دیواره‌های قلب را نشان میدهد.
به علت متفاوت بودن هر نوع ماده مصرفی اعم از رادیواکتیو و غیر رادیواکتیو برای هر نوع مطالعه خاص ونیز متفاوت بودن بیماران نیاز به تصایر اضافی و مختلف می باشد که رعایت این نکات ، دقت بلایی می طلبد که از حسن همکاری شما سپاسگزاریم.