مبانی اسکن PET-CT :
اسکن پت سی تی از طریق نشان دادن و اندازه گیری میزان فعالیت متابولیک سلول های بافتی قادر است که در مورد بیماری های بدخیم، بیماری های مغزی و قلبی اطلاعات دقیق تری را در اختیار پزشک معالج شما قرار دهد و او را در تصمیم گیری صحیحتر در مورد بیماری فعلی شما یاری دهد. مهمترین کاربرد های در بیماری های بدخیم است. بیشترین کاربرد در بدخیمی را در کانسر های پروستات، ریه، کولون و رکتوم، لنفوم ، پستان، ملانوم، مری، تومورهای کبدی-صفراوی، پانکراس، سر و گردن، تیروئید، تخمدان، دهانه رحم و بیضه دارا می باشد. کاربرد مهم دیگر در بیماری های قلبی است که می تواند با صحت بالا وضعیت خونرسانی دیواره قلب، زنده بودن عضله قلب و عملکرد آن را مشخص کند و نیز بیماری های مغز از جمله سیستم عصبی و اختلالات ذهنی-خلقی-روانی کاربرد دارد. پت سی تی دستگاهی است که امکان تصویر برداری همزمان از ویژگی های متابولیک و آناتومیک ضایعه را خصوصا در سلولهای بدخیم با رشد سریع فراهم می آورد. این روش قادر است که ضایعات با اندازه کوچک را از طریق کشف و از طریق محل دقیق تر آن را مشخص کند. مزیت انجام همزمان دو روش بررسی در قالب یک روش و تکمیل آن در مدت سی دقیقه می باشد که آنرا را به یک روش علمی و دقیق جهت بررسی بیماری سرطان تبدیل کرده است.
مزایای PET در پزشکی هسته ای :
چنانچه بخواهیم سیستم PET را با سیستم SPECT که هم اکنون متداولترین سیستم در بخش های پزشکی هسته ای می باشد مقایسه کنیم موارد زیر باید مورد توجه قرار گیرند :
قدرت تفکیک مکانی سیستم PET که همانا قابلیت سیستم در نشان دادن جزئیات ارکان مورد مطالعه در تصویر می باشد در حدود ۴ الی ۵ میلیمتر می باشد که دو برابر بهتر از قدرت تفکیک مکانی SPECT است. بهره وری PET به مراتب بهتر از سیستم SPECT می باشد که باعث وضوح و کنتراست بیشتر تصاویر می باشد. بدلیل امکان تصحیح برای جذب پرتوها در PET، آنالیز کمی اطلاعات امکانپذیر می شود که کاربردهای زیادی در تعیین مرحله بیماری دارد. در PET علاوه بر امکان مطالعه فرآیند فیزیولوژیکی بافت و یا ارگان مورد مطالعه امکان مطالعه متابولیسم و بیوشیمی بافت مورد بررسی وجود دارد که این قابلیت برجسته ترین مزیت این سیستم است که آنرا از دیگر سیستم های تصویربرداری متمایز می سازد.
تشخیص بیماری در مراحل اولیه با پت اسکن امکانپذیر است :
کاهش نیاز به انجام اقدامات تهاجمی جهت تعیین وسعت بیماری
امکان بررسی دقیقتر وسعت بیماری به دلیل رزولوشن و حساسیت بالا
امکان بررسی آسانتر وسعت بیماری به دلیل انجام اسکن از تمام بدن در یک مرحله
راهنمای انتخاب درمان ارجح، ارزیابی پاسخ به درمان و اثر بخشی آن
تشخیص زودرس عود و افتراق عود بیماری از تغییرات بافتی ناشی از درمان های جراحی و یا رادیوتراپی
تعیین پیش آگهی بیماری در مراحل اولیه قبل از شروع درمان
امکان تعیین دقیق محل ضایعه جهت انجام بیوپسی و اقدامات درمانی از قبیل جراحی و رادیوتراپی
ممکن است بتواند در کاهش هزینه های کلی درمان نقش داشته باشد
آیا انجام اسکن عوارضی دارد ؟
آزمون های پزشکی هسته ای به مدت ۵ دهه است که مورد استفاده قرار می گیرند ودر این مدت، هیچ عوارض جانبی شناخته شده ای از کاربرد دوز پایین از تزریق قند نشاندار و سایر داروهای رادیو اکتیو که نیمه عمر بسیار کوتاهی دارد گزارش نشده است و این رادیوداروها بعد از ۲۴ ساعت از تزریق تقریباٌ به طور کامل از بدن پاک می شود. واکنش های حساسیتی ناشی از استفاده رادیودارو به ندرت اتفاق می افتد که اغلب آنها در سطح خفیف یا ملایم هستند. با این حال باید بیمار قبل از انجام آزمون، وجود حساسیت قبلی خود را به پرسنل بخش پزشکی هسته ای اعلام کند. حال عمومی بیمار بعد از انجام اسکن کاملا خوب است و مجاز به استفاده از هرگونه غذا و مایعات یا داروهای قبلی می باشد.
میزان اشعه ای که بیمار دریافت می کند چقدر است ؟
این میزان معادل انجام کمتر از یک سی تی اسکن معمولی و نیز معادل میزان کل اشعه ای است که در طی دو سال از محیط به طور طبیعی دریافت می شود. این میزان تشعشع بسیار کم است و در صورت عدم بارداری و شیردهی ضرری ندارد.
عملکرد دستگاه PET-CT :
PET-CT یک دستگاه پیشرفته تصویربرداری است که تفاوت های عمده ای با سایر روش های تصویربرداری رایج دارد. برای انجام اسکن PET-CT لازم است مقدار اندکی از یک رادیودارو که عمدتاً قند ساده نشاندار شده با یک ماده رادیواکتیو است به بدن شما تزریق گردد. این دارو در بدن شما توزیع می گردد و هر کدام از بافتهای بدن بر حسب میزان فعالیت متابولیک خود آن را برداشت می کند. بافتهایی که متابولسیم بالایی دارند از جمله سلول های بدخیم و بافتهای التهابی به شدت این ماده را جذب می کند در حالیکه در بافتهای آسیب دیده و از بین رفته از جمله در سکته های قلبی و بیماری های مغزی از جمله آلزایمر میزان برداشت قند رادیو اکتیو کاهش می یابد. دستگاه PET-CT قادر است از طریق ثبت تشعشعات رادیواکتیو توزیع دارو را در بدن شما ثبت کند. روش های تصویر برداری موجود از جمله CT اسکن عمدتاً در بررسی ویژگی های آناتومیک ضایعات از جمله بزرگ شدگی، تغییر شکل غیر طبیعی بافت ها و محل دقیق درگیری استوار است در حالیکه اسکن PET-CT خصوصیات متابولیک و عملکردی ضایعات را بررسی می کند. به همین دلیل اسکن PET-CT در اکثر موارد قادر است بیماری ها را قبل از اینکه تغییرات آناتومیک آن ها در CT اسکن بروز کند از طریق نشان دادن تغییرات متابولیک و عملکردی آنها بیماری را در مراحل بسیار ابتدایی تر تشخیص دهد. به علاوه زمانی که هدف بررسی پاسخ به درمان می باشد. دستگاه PET-CT قادر است بسیار زود تر از CT اسکن و یا MRI پاسخ و یا عدم پاسخ به درمان را نشان دهد. اسکن PET-CT قادر است از طریق بررسی میزان متابولیسم و سوخت و ساز بافت ها اطلاعاتی را در اختیار پزشک معالجتان قرار دهد که از طرق سایر روش های تصویربرداری ممکن نیست. اسکن PET-CT در اکثر موارد قادر است بیماری ها را قبل از اینکه تغییرات آناتومیک آن ها در MRI و CT اسکن بروز کند از طریق نشان دادن تغییرات متابولیک و عملکردی آنها بیماری را در مراحل بسیار ابتدایی تر تشخیص دهد. لذا بیماری در مراحل بسیار ابتدایی کشف می شود و احتمال پاسخ دهی به درمان بسیار افزایش می یابد.
پروسه تصویر برداری :
در بیشتر موارد نیازی به بستری بیمار در شب قبل از آزمون پت وجود ندارد. در زمان ورود در داخل رگ ساعد یا بازوی شما IV لاین تعبیه می شود. مقدار کمی از رادیودارو به بیمار تزریق می شود و یا به صورت گاز تنفس می شود. رسیدن هر دارویی به هدف مورد نظر در بدن ممکن است از ۳۰ دقیقه تا ۹۰ دقیقه طول بکشد. در زمان انتظار کشیدن برای رسیدن رادیو دارو به محل مورد نظر بیمار باید بی حرکت بماند و صحبت نکند. ممکن است به برخی از بیماران برای آرامش دارو یی مثل دیازپام داده شود. هنگامی که بیمار آماده است او را به اتاقی که در آن پت اسکن قرار دارد می برند برای دراز کشیدن روی میز دستگاه دارای یک تونل بزرگ در انتهاست که بیمار درون آن هدایت می شود. سپس از اندام تصویر برداری میشود. در طول اسکن بی حرکت بودن بیمار بسیار اهمیت دارد. با توجه به این که چه بخشی از بدن اسکن می شود، کل فرایند از حدود ۳۰ تا ۶۰ دقیقه طول می کشد. در طول کل فرآیند بیمار توسط کارشناس نظارت می شود. پروسه تصویر برداری غیر تهاجمی می باشد و اصلا دردناک نیست.
اندیکاسیون های PET-CT :
انکولوژی :
بدخیمی هائی که قابلیت درمان بنیادین دارند Small Cell Lung Cancer- Staging
بررسی بدخیمی ها پیش از شروع درمان (GIST)
بررسی بیشتر توده های مشکوک (Solitary Pulmonary Nodule)
بررسی پاسخ توده های سرطانی به درمان (لنفوم، تومورهای سر و گردن)
بررسی عود و وجود سرطان باقیمانده پس از درمان (لنفوم، سمینوما)
تعیین پیش آگهی در بیماران سرطانی (لنفوم، تومورهای سر و گردن)
تعیین استراتژی درمانی (سرطان مری)
هدایت نمونه برداری (بیوپسی پلور در مزوتلیوم یا بیوپسی ریه در سرطانهای ریه)
کمک در طرح ریزی پرتو درمانی (کانسر ریه، کانسرهای زنان)
پیدا کردن منشأ مخفی متاستازها (سرطان های سر و گردن)
تأیید ترانسفورماسیون در بدخیمی های با درجه پایین به بدخیمی با درجه بالا
افتراق” نکروز ناشی از پرتوتابی” از “عود تومور” (سرطان های مغزی)
تشخیص زودرس برخی سرطان ها، قبل از مثبت شدن سایر روشهای تصویربرداری مثل سیتی اسکن و ام آر آی (سرطان پستان، کولون و ریه)
سرطان دهانه رحم: قبل از پرتودرمانی رادیکال و قبل از RT پرتودرمانی رادیکال یا درمان ترکیبی
سرطان تخمدان
ملانوم بدخیم
به طور بالقوه برداشت بیماری متاستاتیک محدود به سرطان سر و گردن نامشخص اولیه SCC
گردن رحم: بیماری مشکوک باقی مانده و یا عود شده
بیماری NH لنفوم / هوچکین تازه تشخیص داده شده و یا قبلا درمان نشده است.
سارکوم بافت نرم/ استخوان
هدایت بیوپسی قبل از برداشتن متاستاز اولیه و یا محدود
عود مشکوک یا باقی مانده در تصویربرداری ساختاری پس از درمان قطعی
قبل از برداشتن محدود کبد یا متاستاز ریوی
کاردیولوژی :
بررسی وایابیلیتی و زنده بودن میوکارد پس از انفارکتوس VIABILITY ASSESSMENT
بررسی بیماری های التهابی میوکارد (مثل سارکوئیدوز)
نورولوژی :
بررسی بیماری های شناختی (مثل آلزایمر)
بررسی تومورهای مغزی
بررسی منشأ صرع و تشنج
بررسی بیماری های حرکتی (مثل پارکینسون)
بیماری های عفونی و التهابی :
استئومیلیت
بررسی تب با منشأ ناشناخته
بررسی عفونت در پروتزهای قلبی، عروقی و استخوانی
نحوه پذیرش :
پس از تماس جهت تعیین نوبت، لازم است شما کلیه مدارک لازم را جهت بررسی به مرکز ارسال دارید. پس از بررسی مدارک و تعیین نوع اسکن مناسب جهت بیماری شما توسط پزشک مرکز، تاریخ انجام اسکن به شما اعلام می گردد.
از آنجائیکه هزینه رادیو دارو باید مستقیماً به حساب شرکت پارس ایزوتوپ وابسته به انرژی اتمی واریز گردد شماره حسابهای جداگانه جهت هزینه رادیو دارو و هزینه اسکن ارائه می گردد.
چون مواد رادیواکتیو به سرعت تجزیه می شوند وفقط برای مدت کوتاهی موثر هستند، بنابراین مهم است بیمار سر موقع در مرکز حضور داشته باشد و ماده رادیواکتیو را در زمان معین دریافت کند. پس تاخیر بیمار باعث عدم انجام آزمون و نوبت دهی برای روز بعد می شود. بیمار خیلی چاق که نتواند از سوراخ گانتری اسکنر رد شود، ممکن است برای انجام این آزمون محدودیت داشته باشد.
آمادگی هایی که قبل از انجام اسکن لازم است
تمامی بیماران :
حداقل ۱۲ ساعت قبل از انجام اسکن ناشتایی لازم است. در کودکان مدت ناشتایی ۶ ساعت می باشد. نوشیدن آب بلا مانع است. روز قبل از انجام اسکن یک غذای پر پروتئین و کم کربوهیدرات میل شود. از مصرف الکل، آب طعم دار، قهوه، چای، ماء الشعیر، آدامس، آدامس ترک سیگار، آبنبات، قرص نعناع، آب میوه، شربت سرفه و هرگونه مکمل های رژیمی حتی از انواع بدون قند آن خودداری شود. مصرف این مواد می تواند بر روی نتایج اسکن ثیر بگذارد. قبل از انجام اسکن آب کافی نوشیده شود. در فصول سرد، لباس گرم و راحت بپوشید. لباس شما نباید وسایل فلزی (شامل دکمه فلزی) داشته باشد. فلزات شامل: جواهرآلات، عینک، دندان مصنوعی و گوشواره باید قبل از انجام آزمون از بدن خارج شوند و این به منظو رعدم اثر منفی بر روی آزمون سی تی اسکن می باشد. بمدت ۲۴ ساعت قبل از انجام اسکن از مصرف نان، برنج،ماکارونی ، ورمیشل ،سیب زمینی ، حبوبات و آجیل خودداری شود. مصرف مرغ ،ماهی ، گوشت، تخم مرغ ، کره، لبنیات و سالاد بلامانع است. عدم مصرف آدامس بمدت ۲۴ ساعت قبل از انجام تصویر برداری توصیه می شود. در صورت مصرف داروهائی غیر از داروهای بیماری قند، آنها را طبق روال همیشه با آب مصرف نمائید. بیماران دیابتی لازم است از چند روز قبل رژیم غذایی و سطح گلوکز سرم خونی خود را تحت کنترل قرار دهند. سطوح خیلی بالای گلوکز سرم خون منجر به رقیق شدن گلوکز رادیواکتیو تزریقی در بدن و لذا بروز اختلال در نتایج اسکن خواهد شد. از چند روز قبل از انجام اسکن رژیم غذایی و قند خون (سطح گلوکز سرمی) خود را تحت کنترل قرار دهید برای انجام این نوع تصویربرداری می بایست قند خون (سطح گلوکز سرمی) شما زیر 200 میلی گرم بر دسی لیتر باشد (سطح ایده آل قند خون برای اسکن زیر ۱۵۰ میلی گرم بر دسی لیتر می باشد). داروهایی که برای کنترل قند خون مصرف می نمائید را با دقت به همکاران پذیرش اطلاع داده و دستورالعمل جدید برای مصرف داروی خود در روز انجام اسکن را دریافت نمائید. روز قبل از انجام اسکن فعالیت های فیزیکی سنگین محدود شود (ترجیجا ۴۸ ساعت).
اگر دیابتی هستید :
بیمارانی که تنها با رژیم غذائی قند خود را کنترل می کنند انجام آمادگی ها طبق لیست بالا
چنانچه برای کنترل دیابت (قند خون) از قرص متفورمین (گلوکوفاژ) استفاده می نمایید از ۳ روز قبل از انجام اسکن با مشورت پزشک خود مصرف آن را قطع نمایید. اگر برای درمان دیابت (قند خون) خود انسولین مصرف می کنید، نباید انسولین خود را مطابق معمول مصرف نمایید چون باید ناشتا بمانید. لطفاً در این مورد با پزشک خود و همکاران پذیرش بخش مشورت کرده و دستورات لازم در خصوص نحوه مصرف انسولین را در روز انجام اسکن دریافت نمایید.
بیماران غیر وابسته به انسولین: اگر وقت تعیین شده برای شما قبل از ساعت ۱۲ ظهر می باشد، از ۱۲ نیمه شب، ناشتا بمانید و از مصرف صبحانه یا قرص های ضد بیماری قند خود اجتناب کنید. اگر وقت تعیین شده برای بیماری شما پس از ساعت ۱۲ ظهر است، طبق روال گذشته صبحانه و قرص های دیابت خود را استفاده نمائید و سپس برای ۶ ساعت تا وقت تعیین شده ناشتا بمانید.
بیماران وابسته به انسولین: بهتر است درخواست کنید وقت شما را قبل از ساعت ۱۲ ظهر تعیین نمایند. پس از مصرف غذا و انسولین خود طبق روال همیشگی، برای ۴ ساعت تا زمان تعیین شده ناشتا بمانید. انسولین خود را همراه داشته باشید. اگر زمان تعیین شده پس از ۱۲ ظهر است، صبحانه را مثل همیشه در زمان همیشگی مصرف نمائید. انسولین خود را نیز طبق روال همیشه استفاده کنید. بین مصرف انسولین و زمان تزریق ماده رادیواکتیو به شما حداقل ۴ ساعت باید فاصله باشد. در این مدت مصرف آب به میزان دلخواه مجاز می باشد. مصرف ۱تا ۲ لیتر آب در بازده زمانی ناشتایی قبل از اسکن و ۲۵۰-۵۰۰ سی سی در مدت زمان استراحت پس از تزریق ماده رادیواکتیو و قبل از انجام اسکن توصیه می شود. لطفاً از همراه آوردن مادر باردار به مرکز PET-CT خودداری نمائید.
داروها:
تمام داروهای مصرفی بیمار باید طبق روال گذشته قبل و بعد از اسکن استفاده شود.
درمانهای خاص قبل از انجام اسکن در صورت نیاز:
مصرف خوراکی۵٫۰ میلی گرم Alprazolam در زمان تزریق ماده رادیواکتیو برای بیماران سر و گردن، کلاستروفوبی و اضطرابی , ترس از مکان بسته .
مصرف خوراکی ۲۰ میلی گرم Propranolol یا ۱۰ میلی گرم Diazepam نیم ساعت قبل از تزریق ماده رادیواکتیو جهت سرکوب برداشت FDG توسط بافت چربی قهوه ای (brown fat).
جهت بررسی توده های کولون، باید مصرف Metformin برای ۳-۲ روز قبل از اسکن قطع گردد.
شرایط محیطی:
دوری از مواجهه با سرما یا هوای سرد به مدت ۲ روز قبل از اسکن
عدم استفاده از دستگاه های سرمایشی در روز انجام اسکن
اجتناب از باز کردن پنجره خودرو در هنگام مراجعه به مرکز تصویر برداری و استفاده از بخاری اتومبیل در روزهای سرد استفاده از لباس گرم و کلاه جهت حضور در مرکز PET-CT در روزهای سرد سال و استفاده از لباس های آستین بلند و شلوار در فصول گرم سال.
نکاتی که لازم است قبل از انجام اسکن همکاران پذیرش را در جریان قرار دهید:
در صورت شیردهی و بارداری و هرگونه شک به بارداری
اگر در ۳ هفته اخیر شیمی درمانی شده اید
اگر در ۳ ماه اخیر رادیوتراپی شده اید
اگر در چند هفته اخیر جراحی شده اید
در صورت هرگونه شک به بارداری و یا باردرای قطعی حتما پزشک معالج و پرسنل پذیرش و یا پزشک مرکز PET-CT را مطلع فرمایید
اگر شیر دهی دارید
اگر سابقه هرگونه حساسیت و آلرژی دارید
اگر مبتلا به تشنج هستید
اگر در ۲ هفته اخیر تصویربرداری با ماده حاجب انجام داده اید
اگر قادرنیستید به مدت ۱ ساعت بی حرکت در حالت خوابیده به پشت دراز بکشید (به دلیل درد شدید، اضطراب ، سرفه مداوم، تهوع، استفراغ و ….)
تخلیه مثانه بلافاصله قبل از انجام اسکن الزامی است
در صورت ابتلا به بی اختیاری (در برخی از پروسیجرها، تعبیه فولی کاتتر در مثانه شما لازم خواهد بود)
در صورت ابتلا به هرگونه بیماری زمینه ای مزمن
در صورت مصرف طولانی یا کوتاه مدت کورتون
مراقبت هایی که بعد از انجام اسکن لازم است :
بیماران می توانند بعد از انجام اسکن به خانه بروند و پزشک بیمار رابه مصرف مقدار زیادی مایعات به منظور دفع سریعتر مواد رادیو اکتیو از بدن سفارش می کنند. از آنجا که قند رادیواکتیو از طریق کلیه ها و مثانه دفع می شود، لذا مصرف هر چه بیشتر آب و دفع هرچه بیشتر ادرار میزان تشعشع دریافتی را به حداقل خواهد رساند. هر چند حدود ۶۰% داروی رادیو اکتیوی که به شما تزریق شده قبل از خروج از مرکز از بدنتان خارج شده و یا ازبین می رود ولی لازم است از تماس نزدیک با افراد خانواده و دوستان، به ویژه کودکان و خانم های باردار تا ۱۸ ساعت بعد از تزریق خودداری فرمایید. بعد از استحمام محیط حمام را با آب بشویید. بعد از استفاه از سرویس بهداشتی حداقل دو بار سیفون را بکشید. در صورت شیردهی، تا ۲۴ ساعت بعد از انجام تزریق از شیر دادن خودداری شود. در ۲۴ ساعت اول شیر خود را بدوشید و دور بریزید و سپس به کودکتان شیر دهید .شاید نیاز به تخلیه شیرازسینه مادر به منظور نگهداری آن در زمان بعد از انجام برای تغذیه کودک باشد و این به منظور رفاه حال وامنیت بیشتر نوزاد می باشد. انجام این اسکن در خانم های باردار جنین را در معرض تشعشع قرار می دهد. لذا انجام اسکن باید با ضرریا منفعت سنجی دقیق انجام شود. بهتر است شب اول تزریق از خوابیدن با افراد در یک اتاق خودداری فرمایید. دستگاه های ثبت اشعه در فرودگاه ها معمولاٌ ۲۴ ساعت پس از FDG PET/CT به میزان ماده رادیواکتیو موجود در بدن بیمار حساس نخواهد بود. در صورتیکه در فاصله ۲۴ ساعت اول پس از تصویربرداری، قصد سفر هوایی را دارید، حتماً از مرکز PET-CT گواهی دریافت نمائید.
بغیر از ۱۸F-FDG رادیو دارو های مورد استفاده شامل:
۶۸Ga-PSMA (در کانسر پروستات) ،
۱۷۷Lu-DOTATATEیا ۶۸Ga-DOTATATE (درتومورهای نورواندوکرین)،
۶۸Ga-DOTATOC (در کانسر مدولاری تیروئید)،
که نیازی به کنترل قند خون و برخی آمادگیهای مربوطه را ندارند.